Στις 26-29 Σεπτεμβρίου 2013 διεξάγεται στη Ρόδο το 11ο Διεθνές Συνέδριο Γλωσσολογίας (ICGL11), το οποίο συγκεντρώνει εξαιρετικές συμμετοχές από συναδέλφους όλων των κλάδων τής επιστημονικής γλωσσολογίας. Έχοντας συμμετάσχει σε προηγούμενα διεθνή συνέδρια εδώ και πολλά χρόνια, χαίρομαι που το Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών τού Πανεπιστημίου Αιγαίου ανέλαβε την ευθύνη τής διοργάνωσης μιας επιστημονικής συνάντησης υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων. Το πρόγραμμα βρίσκεται στον ιστότοπο του συνεδρίου, όπου είναι επίσης διαθέσιμο το βιβλίο των περιλήψεων.
Στο συνέδριο αυτό συμμετέχω με την ανακοίνωσή μου: «Αποκλίνοντες τύποι τής συνοπτικής προστακτικής». Παραθέτω στη συνέχεια την περίληψη της ανακοίνωσης για τους αναγνώστες που ίσως ενδιαφέρονται, έχοντας αφαιρέσει τα πρόσθετα βιβλιογραφικά στοιχεία.
Αποκλίνοντες τύποι τής συνοπτικής προστακτικής
Στην ανακοίνωση αυτήν εξετάζονται δύο
σχηματισμοί τής συνοπτικής προστακτικής, οι οποίοι παρουσιάζουν αξιοσημείωτες
αποκλίσεις και ερμηνευτικό ενδιαφέρον.
Η πρώτη περίπτωση αναφέρεται στον τύπο σήκω, β΄ ενικό πρόσωπο της συνοπτικής
προστακτικής τού σηκώνομαι (αντί του
αναμενομένου σηκώσου, πβ. κ. φορτώσου, στρώσου, ζώσου κ.ά.). Στο
παρελθόν διατυπώθηκαν δύο κύριες ερμηνείες: α) Η εκδοχή τού Γ. Χατζιδάκι (ΜΝΕ
Β΄: 119· ΑΑ3: 154), ότι ο τύπος σήκω προέκυψε
αναλογικά προς το επίρρημα επάνω· β)
Η εκδοχή τού Μ. Φιλήντα (1924: 84-86), ότι πρόκειται για εξέλιξη του αρχαίου
ενεργητικού τύπου σήκου με προσθήκη
τού -ε, που αποτελεί τη συνήθη
κατάληξη στις ενεργητικές προστακτικές, την οποία ακολούθησε συγχώνευση *σήκου-ε > σήκο (όπως ορθογραφεί τον
παραγόμενο τύπο).
Οι ερμηνείες αυτές, εκτός από τα ειδικότερα
προβλήματά τους, δεν ικανοποιούν, ενώ δεν εξετάστηκαν άλλα πιθανά πρότυπα
σχηματισμού, καθώς και η δυναμική των δισύλλαβων προστακτικών στη Νέα Ελληνική.
Η δεύτερη περίπτωση αφορά σε συνοπτικές
προστακτικές ρημάτων των οποίων το συνοπτικό θέμα λήγει σε -ξ, -ψ και σχηματίζονται εναλλακτικά με χαρακτήρα -χ, -φ αντίστοιχα είτε στο β΄ πληθυντικό
πρόσωπο είτε στο β΄ ενικό πρόσωπο (εφόσον ακολουθούσε κλιτικό γ΄ προσώπου),
π.χ. ανοίχτε (αντί ανοίξτε), κοιτάχτε (αντί κοιτάξτε),
ρίχ’ τα (αντί ρίξ’ τα) – αλείφτε (αντί αλείψτε), κόφ’ το (αντί κόψ’ το), κλαύ’ τα (αντί κλάψ’ τα). Μολονότι γενικά θεωρείται ότι οι τύποι αυτοί
σχηματίστηκαν με απλοποίηση του συμφωνικού συμπλέγματος και κατόπιν ανομοίωση
τρόπου αρθρώσεως (Newton
1972: 119), η βαθύτερη ανάλυση της μεταβολής φέρνει στο φως και άλλους
αξιοσημείωτους παράγοντες, ενώ δεν πρέπει να παραβλεφθεί η ιδιαίτερη σημασιολογική
λειτουργία των εναλλακτικών ή αποκλινόντων τύπων.
Αναφορικά με τις δύο αυτές περιπτώσεις
εξετάζονται, μεταξύ άλλων:
α) η διαχρονική προέλευση κάθε σχηματισμού,
β) η μαρτυρία των νεοελληνικών διαλέκτων,
γ) τα αναλογικά πρότυπα που ευνόησαν τις
μεταβολές.
