27/4/08

Η τέχνη τής συνομιλίας

Στους αγαπημένους μου γονείς
για τα 41 χρόνια γάμου που συμπλήρωσαν


Η πρώτη φορά που ακούσαμε τη φωνή μας ηχογραφημένη πρέπει να υπήρξε πραγματικά συναρπαστική και συγχρόνως απογοητευτική εμπειρία. Αναμφίβολα αναρωτηθήκαμε: «Έτσι είναι η φωνή μου;»

Η χροιά τής φωνής επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες, στους οποίους το αφτί είναι εξαιρετικά ευαίσθητο. Ο ήχος που παράγεται από τις φωνητικές χορδές ενισχύεται από τα οστά τού θώρακα και της κεφαλής, από τις ρινικές κοιλότητες και τους παραρρινικούς κόλπους, επηρεάζεται δε από την ανατομία τού στόματος, των δοντιών και του λάρυγγα. Εντούτοις, επειδή τα αφτιά αποτελούν μέρος τού ηχητικού αυτού συστήματος, οι δονήσεις των οστών δεν τους επιτρέπουν να αντιληφθούν τον ήχο τής φωνής ακριβώς όπως τον ακούν οι άλλοι. Είναι σαν να προσπαθούμε να ακούσουμε ένα πιάνο κολλώντας το αφτί μας πάνω στην ουρά του· η ακουστική αίσθηση είναι εντελώς αλλοιωμένη.

Ο απόηχος της συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια της συνομιλίας έχει ομοιότητες με τη χροιά τής ηχογραφημένης φωνής: συχνά αφήνει στους άλλους διαφορετική εντύπωση από ό,τι στον ομιλητή. Ο γλωσσολογικός κλάδος τής ανάλυσης ομιλίας έχει εξετάσει ποικίλους διαύλους από τους οποίους διηθείται το μήνυμα προτού καταλήξει στον αποδέκτη. Χωρίς να μπαίνουμε σε λεπτομέρειες, είναι αρκετό να δεχτούμε ότι η αναγνώριση της επίδρασης των πράξεων ομιλίας [speech acts] και της προσλεκτικής ισχύος τους [locutionary force] αποτελεί προϋπόθεση για κάθε μελέτη τής συνομιλίας.


Στις απαρχές τού ευγενικού λόγου

Η ευγένεια στη συνομιλιακή διαδικασία προϋποθέτει αναγνώριση του γεγονότος ότι τα λόγια ασκούν επίδραση, που μπορεί να είναι αρεστή ή δυσάρεστη, επωφελής ή επιβλαβής. Ο υπολογισμός τού αποήχου που έχουν οι λέξεις ως ισχυρά εργαλεία επικοινωνίας γέννησε την ανάγκη για ευγένεια.

Ο ευγενικός λόγος εκφράζεται διαφορετικά κατά γλώσσα και σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι η γλωσσολογική του ανάλυση. Αρκεί να λεχθεί ότι, εφόσον η χρήση τής γλώσσας αποτυπώνει στοιχεία τής προσωπικότητας, η συνομιλία αποκαλύπτει εν πολλοίς τι είδους ταυτότητα αποδίδουν αναμεταξύ τους οι συμμετέχοντες. Ανάλογα με τη γλώσσα, ο σεβασμός και η απόδοση τιμής στον συνομιλητή εκφράζεται με πραγμάτωση διαφορετικών και διακριτών γραμματικών ή συντακτικών επιλογών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστά η επιλογή απευθυντικού τρόπου [addressive mode] στη συνομιλία. Στα Ελληνικά ο εν λόγω τρόπος σχετίζεται με τη χρήση τού πληθυντικού ευγενείας στην προσφώνηση αγνώστων ή ανωτέρων. Οι γλωσσολογικές μελέτες έχουν καταδείξει ότι ο πληθυντικός ευγενείας έχει την αφετηρία του στον πληθυντικό τής μεγαλοπρεπείας [pluralis majestatis], ο οποίος πρωτοπαρουσιάστηκε στη διάκριση των λατινικών αντωνυμιών tu «εσύ» και vos «εσείς». (Ας σημειωθεί ότι ο πληθυντικός τής μεγαλοπρεπείας είναι αρχαϊκό συντακτικό σχήμα· απαντά επί παραδείγματι ήδη στη Βιβλική Εβραϊκή, αλλά εκεί ακολουθείται από ρήμα σε ενικό αριθμό). Κατά τον 4ο αι. μ.Χ. αναπτύχθηκε η συνήθεια να απευθύνονται στον Ρωμαίο αυτοκράτορα με τον πληθυντικό vos αντί του ενικού tu. Βαθμηδόν η χρήση τού πληθυντικού έγινε χαρακτηριστικό των ανωτέρων τάξεων, τύπος που οι ευγενείς απηύθυναν ο ένας στον άλλον. Συγχρόνως μεταχειρίζονταν ενικό όταν μιλούσαν σε κατωτέρους τους, υποδηλώνοντας έτσι ότι ο πληθυντικός δεν δήλωνε μόνο σεβασμό αλλά και απόσταση σε αντιδιαστολή προς την οικειότητα. Συνοψίζοντας γλωσσική διαδρομή που διήρκεσε αιώνες, οι απευθυντικοί τύποι ευγενείας επεκτάθηκαν σε διάφορα περιβάλλοντα και εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά γλώσσα (π.χ. σε πληθυντικό γαλλ. tu / vous, γερμ. du / Sie, ελλ. εσύ / εσείς – σε γ΄ ενικό που δηλώνει απόσταση, π.χ. ισπ. tú / usted, ιταλ. tu / lei, πολων. ty / pan κ.ά.)

Λέξεις για την ευγένεια

Ότι η ευγένεια ως σύστημα συμπεριφοράς έχει ιστορικά συνδεθεί με τη σωρευτική απήχηση του βίου των ανωτέρων τάξεων προκύπτει και από τις ίδιες τις λέξεις που τη δηλώνουν. Η αρχ. λέξη εὐγενής (> μεσν. εὐγενικός) αρχικά σήμαινε, ως είναι φυσικό, «υψηλής, αρχοντικής καταγωγής», σύντομα όμως δήλωσε αυτόν «που έχει λεπτούς τρόπους, που φέρεται με αβρότητα». Στη Γερμανική το επίθ. höflich «ευγενικός» έχει την αφετηρία του στο ουσιαστικό Hof «αυλή (ηγεμόνα ή ευγενούς)» και είναι ομόρριζο των επιθέτων höfisch «αυλικός» και hübsch «χαριτωμένος, όμορφος».

Η γαλλική λέξη poli «ευγενικός» προέρχεται από τον λατ. μετοχικό τύπο polītus του ρήματος polire «γυαλίζω» (> γαλλ. polir «γυαλίζω, ραφινάρω»). Τον 12ο αι. η λ. poli σήμαινε επίσης «κομψός» και την ίδια εποχή μέσω της αγγλονορμανδικής τάξης περνά στον αγγλ. τύπο polite, που φυσικά σημαίνει «γυαλισμένος». Από τον 16ο αι. συναντάται πλέον με τη σημασία «καλλιεργημένος», αλλά θα χρειαστεί ένας αιώνας ακόμη για να εκφράσει ο όρος poli τη σημερινή σημασία «ευγενικός, με λεπτούς τρόπους».

Οι διαπιστώσεις αυτές, που αποτελούν κοινό κτήμα τής επιστημονικής γλωσσολογίας, δεν αποδεικνύουν ότι η ευγένεια είναι γνώρισμα των ανωτέρων μόνο τάξεων· μάλλον αποκαλύπτουν ότι οι τρόποι των ευγενών ασκούσαν εξ αρχής ισχυρή επίδραση και προκαλούσαν αίσθηση.


Απόψεις για την ευγένεια


Αν και η ευγένεια στη συμπεριφορά (κατ’ εξοχήν στη συνομιλία) έχαιρε ανέκαθεν σεβασμού, οι απόψεις για το περιεχόμενό της δεν ταυτίζονται. Παρόμοια με τις γλωσσικές μεταβολές, ορισμένοι τρόποι και πρότυπα κερδίζουν κύρος στην κοινότητα και ενδέχεται να ανατρέψουν τη στάση της ή να οδηγήσουν σε άλλη αξιολόγηση. Αυτό μπορεί να συμβεί εντελώς απροσδόκητα.

Για να διαφωτίσουμε το σημείο: Επί πολλές δεκαετίες οι περισσότεροι θα συμφωνούσαν ότι είναι αγενές να συστηνόμαστε έχοντας το χέρι στην τσέπη ή κοιτάζοντας προς κατεύθυνση άλλη από το πρόσωπο του συνομιλητή μας. Αν όμως αυτή η συμπεριφορά αποσπαστεί από το συγκεκριμένο πλαίσιο και ενταχθεί σε άλλο, π.χ. αν ο δημοφιλής ήρωας κινηματογραφικής ταινίας παρουσιάσει αυτή τη στάση ως στοιχείο τού χαρακτήρα του με καταφατικό περικείμενο και με τρόπο που κολακεύει την προσοχή, το αγενές φέρσιμο θα μπορούσε να αποχαρακτηριστεί και να μετονομαστεί σε «αμεσότητα», «αυτοπεποίθηση» ή «αντισυμβατικότητα».

Οι σκέψεις αυτές καταδεικνύουν ότι η στάση κάποιου κατά τη συνομιλία απέχει πολύ από τον υπόκωφο θόρυβο ενός καταποντισμένου ηχείου: πάντοτε συντονίζεται με την κλίμακα της επικοινωνίας. Ορισμένοι τείνουν να πιστεύουν ότι η τέχνη τής συνομιλίας επαφίεται απλώς στη δεξιότητα των συνομιλητών. Άλλοι κρίνουν περιττή τη συζήτηση περί καλών τρόπων και το δείχνουν στην πράξη, υποστηρίζοντας ότι η στερεότυπη ευγένεια απογυμνώνει την επικοινωνία από την ουσία της, ότι είναι σπατάλη γλωσσικού φορτίου. Εν τέλει, ποιος αποφασίζει αν είμαστε ευγενικοί συνομιλητές;

Το άρθρο αυτό δεν αποσκοπεί στην παρουσίαση υποδείξεων ή τεχνικών για τη συνομιλία, πολλώ μάλλον αφού ο συντάκτης του δεν έχει ούτε τα προσόντα ούτε την εξουσία να το πράξει. Έχω όμως υπ’ όψιν ένα παράδειγμα που φαίνεται ότι διαφωτίζει το ζήτημα και εξηγεί γιατί η τέχνη τής συνομιλίας παραμένει ζωτικής σημασίας και πέρα από οποιαδήποτε φλυαρία πολύτιμη.


Συνομιλία και οδήγηση: Ο καλός και ο κακός οδηγός


Η συμμετοχή σε συνομιλία θα μπορούσε τηρουμένων των αναλογιών να παρομοιαστεί με την οδήγηση σε πολυσύχναστο δρόμο: Αν και όλοι έχουν πιθανώς δίπλωμα οδηγήσεως, αυτό δεν τους καθιστά κατ’ ανάγκην ασφαλείς οδηγούς ούτε μειώνει τους παράγοντες που συνεχώς οφείλουν να λαμβάνουν υπ’ όψιν. Όπως οι οδηγοί έτσι και οι συνομιλητές κινούνται σε ένα πλέγμα ομαδικών σχέσεων, οι οποίες αν αγνοηθούν ή υποτιμηθούν ασφαλώς θα προκαλέσουν εκτροπή ή και συγκρούσεις.

Ομοίως, η πείρα από τη συμμετοχή σε συζητήσεις, η ευγλωττία, η ευφυΐα, η ετοιμολογία και άλλα χαρίσματα δεν σημαίνουν ότι κάποιος αντιλαμβάνεται οπωσδήποτε τον απόηχο της φωνής του στους άλλους, ότι εν ολίγοις καλλιεργεί την τέχνη τής συνομιλίας. Αν τα γλωσσικά χαρίσματα δεν κατευθύνονται από σεβασμό και γνήσια ευαισθησία, θα παραγάγουν απλώς κάποιον που επιθυμεί να κυριαρχεί στη συζήτηση και να έχει την τελευταία κάθε φορά λέξη, συχνά δε στις συζητήσεις κυριαρχεί ο πιο εκδηλωτικός, όχι ο πιο αξιόλογος.

Στις λίγες παρατηρήσεις που ακολουθούν ο αναγνώστης μου ασφαλώς θα εντοπίσει παράλληλα στοιχεία ανάμεσα στη συνομιλία και την οδήγηση· δεν προσπαθώ να τα κρύψω. Επειδή τα όρια της ευγένειας είναι μερικές φορές δύσκολο να περιγραφούν, ίσως είναι χρησιμότερο να ξεκινήσουμε από την οδήγηση, για την οποία μπορούμε να εκφραστούμε πιο αντικειμενικά.

α) Ο καλός συνομιλητής είναι πρώτα καλός ακροατής.

Η καλή ακρόαση περιλαμβάνει περισσότερα από το να ακούει κανείς ήχους και να κατανοεί το περιεχόμενό τους. Απαιτεί παρατηρητικότητα, της οποίας το κλειδί είναι το γνήσιο ενδιαφέρον για τον συνομιλητή. Αν ενδιαφερόμαστε για τους άλλους, θα μεταχειριζόμαστε τις απόψεις τους με σεβασμό, αφιερώνοντας τον αναγκαίο χρόνο για να τις σκεφτούμε και να βεβαιωθούμε ότι τις καταλαβαίνουμε. Όταν ο συνομιλητής αναπτύσσει τις θέσεις του, η ενεργός ακρόαση δηλώνεται με νεύμα ή χαμόγελο ή με τον κατάλληλο συνομιλιακό δείκτη.

Αν έχουμε τη συνήθεια να διακόπτουμε ή να συμπληρώνουμε κάθε πρόταση του συνομιλητή μας, αυτό θα μετέδιδε το μήνυμα ότι οι πεποιθήσεις των άλλων δεν αξίζουν τον χρόνο, την προσοχή, την υπομονή ή τον σεβασμό μας. Θα θέλαμε να σχηματίσουν τέτοια εντύπωση;

Ο καλός ακροατής αγωνίζεται να διακρίνει την άποψη του συνομιλητή του. Αναρωτιέται: «Γιατί έχει αυτή τη γνώμη; Τι τον οδήγησε να επενδύσει σε αυτήν; Πώς μπορώ να δείξω ότι αναγνωρίζω τη σπουδαιότητα που έχει για αυτόν η σκέψη του, ακόμη και όταν την κρίνω λανθασμένη ή αβάσιμη;»

Ο καλός ακροατής απαντά με τρόπο που αποπνέει εκτίμηση. Στην προφορική επικοινωνία το χαρακτηριστικό αυτό έρχεται στο προσκήνιο με ανάλογες χειρονομίες ή εκφράσεις τού προσώπου, καθώς και με τη χροιά τής φωνής. Ο σεβασμός προς ό,τι ειπώθηκε συνεπάγεται ότι αναγνωρίζουμε την παρουσία τού συνομιλητή ως αξιόλογη, έστω και αν διαφωνούμε. Αν δεν μπορούμε να εκδηλώσουμε τέτοια στάση, είναι σοφότερο να προτιμήσουμε τη σιωπή. Αν απαντούμε γραπτώς, δεν είναι άσκοπο να ευχαριστήσουμε τον συνομιλητή που μας γνωστοποίησε τη γνώμη του, που θεώρησε σκόπιμο να μοιραστεί μαζί μας ιδέες στις οποίες έχει ίσως αναλώσει χρόνο και στοχασμό. Η ανταπόκριση είναι συνήθως ευνοϊκή.

β) Ο καλός συζητητής παραχωρεί προτεραιότητα.

Η αθέτηση των κανόνων προτεραιότητας αποτελεί, κατά τους συγκοινωνιολόγους, μία από τις κύριες αιτίες αυτοκινητικών ατυχημάτων. Φυσικά, οι κανόνες και τα σήματα οδικής κυκλοφορίας παρέχουν εδραιωμένο το πλαίσιο που καθορίζει ποιος οδηγός πρέπει να παραχωρήσει προτεραιότητα. Τι συμβαίνει όμως στη συνομιλία;

Ας εξετάσουμε πρώτα εν συντομία τι συνεπάγεται η παραχώρηση προτεραιότητας. Κατόπιν, θα είναι, καθώς πιστεύω, εύλογο ποιος συνομιλητής πρέπει να πάρει την πρωτοβουλία.

Η παραχώρηση χρόνου στους άλλους, για να εκφραστούν, φανερώνει (όπως ήδη τονίστηκε) αξιέπαινο ενδιαφέρον. Επιπλέον, η προσοχή με προσήλωση ενθαρρύνει την ελεύθερη έκφραση. Αν συνοδεύεται από διακριτικές, υποκινητικές ερωτήσεις, αποκαλύπτει ότι η συνομιλία είναι αμφίδρομης ροής και όχι απλώς βήμα για να μιλήσουμε όταν έρθει η σειρά μας. Εντούτοις, η εκχώρηση προτεραιότητας σημαίνει πολύ περισσότερα.

Ο καλός συνομιλητής δεν επιδιώκει συνεχώς την πρωτοβουλία στη συζήτηση. Δεν σπεύδει να εκφράσει γνώμη για το κάθε τι ούτε θεωρεί υποτιμητικό να παραδεχτεί ότι ωφελήθηκε από όσα ελέχθησαν. Δεν διστάζει να ομολογήσει ότι πείστηκε για κάτι στο οποίο είχε προηγουμένως αντιρρήσεις. Θα σημειώσει έντιμα: «Έχετε δίκιο», «Δέχομαι τη διόρθωση», «Δεν το είχα σκεφτεί». Τέτοιες εκφράσεις αποδίδουν στους άλλους τιμή και αναγνώριση, ενώ συγχρόνως σημαίνουν ότι μπορούμε να συζητήσουμε χωρίς να χαρακτηρίζουμε κάθε αντίρρηση πρόκληση. Ως αποτέλεσμα, όταν κατόπιν μιλήσουμε, είναι πιθανότερο να εισακουστούμε με τον ανάλογο σεβασμό.

Η συζήτηση περιλαμβάνει διαπραγμάτευση συναισθημάτων. Συνήθως αυτά εκπέμπονται από τον τόνο τής φωνής ή από το ύφος τής γραφής και δεν συγκεφαλαιώνονται σε τεχνική ή μέθοδο που μαθαίνεται· είναι ιδιότητες που διαπλάθονται και καλλιεργούνται. Από τη στάση μας στη συζήτηση, γραπτή ή προφορική, ο συνομιλητής είναι ευθύς σε θέση να διακρίνει αν σκοπό έχουμε να μιλήσουμε για τον εαυτό μας, να κατεδαφίσουμε τις απόψεις του ή να τον επικρίνουμε με σκληρότητα. Από το ύφος ομιλίας ή γραφής θα καταλάβει οπωσδήποτε αν τα σχόλιά μας πηγάζουν από ευγενική καλοσύνη ή από αγανάκτηση. Ο θετικός τόνος ασκεί ευεργετική επίδραση: ακόμη και όταν ο συνομιλητής δεν πεισθεί αμέσως, θα του έχουμε αφήσει ικανή τροφή για σκέψη.

Από τα παραπάνω προκύπτει, νομίζω, αβίαστα ποιος πρέπει να παραχωρεί προτεραιότητα στη συνομιλία: αυτός που περισσότερο ενδιαφέρεται για την καλή της έκβαση.


γ) Ο καλός συζητητής δεν είναι επιθετικός, αλλά θετικός.

Η επιθετική οδήγηση, παρ’ ότι δημοφιλής, αποκαλύπτει ότι πίσω από το τιμόνι κάθεται κάποιος που νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του. Ο οδηγός αυτός είναι απότομος, ανταγωνιστικός και, ως εκ τούτου, επικίνδυνος. Ποιος θα ήθελε να συνταξιδέψει στο αυτοκίνητό του;

Ο επιθετικός συζητητής έχει πιθανώς αναπτύξει την ικανότητα να εντοπίζει γρήγορα τα σφάλματα ή τις ελλείψεις των άλλων απόψεων. Συχνά στρέφεται εναντίον τους ως προσώπων, προσπαθώντας έτσι να υπονομεύσει τις θέσεις τους. Μολονότι μπορεί να είναι ευφυής και εύστροφος, αντιμετωπίζει τους αντιγνώμους με υπεροψία, την οποία ενδομύχως ή καταφανώς δικαιολογεί ως αίσθηση ανωτερότητας και κάνει πνευματώδη σχόλια που πιστεύει ότι τον εξυψώνουν.

Αυτός ο τρόπος κολακεύει ίσως τον εγωισμό, αλλά είναι βέβαιο ότι θα κάνει τον ακροατή να κλείσει τα αφτιά του, παρ’ όλο που θα μπορούσε ενδεχομένως να αποκομίσει κάτι χρήσιμο. Επιπρόσθετα, η υιοθέτηση αυτού του ύφους τονώνει ιδιότητες της προσωπικότητας, τις οποίες θα έπρεπε να μοχθούμε να καταστείλουμε: εγωισμό, υπερηφάνεια, ιδιοτέλεια.

Ο καλός συζητητής δεν αποπνέει σκληρότητα αλλά καλοσύνη, ακόμη και όταν ο συνομιλητής του δεν φαίνεται να την αξίζει ή φέρεται άσοφα. Χωρίς να επιβραβεύει το σφάλμα ή να υποκρίνεται ότι συμφωνεί, ο καλός συζητητής θα αναζητήσει κάτι θετικό στη συμμετοχή τού συνομιλητή του και θα το αναδείξει γενναιόδωρα. Αν χρειαστεί να διορθώσει, το κάνει με τρόπο που δεν μειώνει την αξιοπρέπεια του άλλου και λειτουργεί ως συνεργάτης, όχι σαν ελεγκτής.

Στην παραγωγική συζήτηση ο θετικός συνομιλητής εκδηλώνει λογικότητα και είναι πρόθυμος να υποχωρεί όταν είναι κατάλληλο. Δεν συγχέει την αυτοπεποίθηση με την ισχυρογνωμοσύνη ούτε θεωρεί μειωτική τη συγκατάβαση. Είναι έτοιμος να υποβάλει ερωτήσεις, για να αποκτήσει ευρύτερη κατανόηση του θέματος. Δεν σπεύδει σε συμπεράσματα.

Ο θετικός συνομιλητής χαρακτηρίζεται επιπλέον από σύνεση. Δεν βιάζεται να καταλογίσει στον συνομιλητή του ταπεινά ή ποταπά κίνητρα. Προσπαθεί να διακρίνει πίσω από τις λέξεις τα αισθήματα. Κατόπιν δεν μεταχειρίζεται αυτά τα αισθήματα με καταφρόνηση. Αντιλαμβάνεται ότι κανείς δεν επιθυμεί να μετέχει σε συζήτηση, στην οποία νιώθει διαρκώς υπό πίεση. Αν τον υποχρεώσουμε, θα υιοθετήσει αναπόφευκτα αμυντική στάση και θα κρύψει πίσω της όλες τις ευαίσθητες χορδές που αποτύχαμε να αγγίξουμε. Συνεπώς, ο συνετός συνομιλητής καταπολεμεί την παρόρμηση να μιλάει ή να γράφει μόνο για να εκθέσει σφάλματα άλλων. Αν διαφωνήσει, δείχνει καθαρά ότι προσβλέπει στην κατανόηση, όχι στη σύγκρουση.

Κάτι τελευταίο: Η αισχρολογία, η υβριστική ή χυδαία γλώσσα και οι προσβλητικοί χαρακτηρισμοί ορίζουν την αποτυχία τής συνομιλίας. Αντί να δείχνουν ευφυΐα ή αμεσότητα, αποκαλύπτουν τουναντίον πόσο χαμηλά μπορούμε να πέσουμε αν κάποτε χάσουμε τον έλεγχο. Με γαστρονομικούς όρους, μοιάζει σαν να προσφέρουμε στον προσκεκλημένο μας φρούτο σε κατάσταση αποσύνθεσης.


Η τέχνη τής συνομιλίας αποτελείται από συσσωρευμένα κοιτάσματα πολλών αρετών, από παραστάσεις και λεκτικές πράξεις που συντέμνονται στην ευγένεια. Αν και κάποιος θα μπορούσε ενδεχομένως να μάθει και να εφαρμόσει μερικές μεθόδους ή τεχνικές, ίσως δε να μελετήσει εγχειρίδια καλών τρόπων και οδηγούς συμπεριφοράς, μόνο ο γνήσιος σεβασμός και το πραγματικό ενδιαφέρον θα εμφυσήσουν σε όλα τα παραπάνω ζωτική πνοή.

18 σχόλια:

Dr Moshe είπε...

Μεταφέρω εδώ τα σχόλια των εκλεκτών αναγνωστών και φίλων στην αναγγελία τού παρόντος κειμένου, που είχε προσωρινό χαρακτήρα και διεγράφη. Τους ευχαριστώ θερμά για την προσοχή τους, η οποία με τιμά βαθιά.


Ο Αθήναιος είπε...
Χεχε. Αναμένουμε εναγωνίως. Φρονώ πως θα είναι το μοναδικό σας κείμενο που θα το καταλάβω χωρίς να χρειαστεί να το διαβάσω τουλάχιστον πέντε φορές κι όταν λέμε να καταλάβω, εννοείται πως μπαίνει εντός εισαγωγικών...
Παρασκευή, Μάρτιος 07, 2008 6:50:00 μμ

Ο abravanel είπε...
το outing του/της Αθηναιου επιτρεπει και σε εμενα να ομολογησω οτι και εγω χρειαζομαι copy/paste και μετατροπη σε ebook για αναγνωση στο καναπε μακρυα απ'τον υπολογιστη αφου χρειαζομαι πολλαπλα περασματα.
Τρίτη, Μάρτιος 11, 2008 10:14:00 μμ

Η scalidi είπε...
Αναμένω επίσης με πολύ ενδιαφέρον το κείμενο. :) Για ευνόητους λόγους
Δευτέρα, Μάρτιος 31, 2008 2:43:00 μμ

Η abttha είπε...
καλημέρα αγαπημένε μου θεόδωρε, και χρόνια πολλά!
ένα κείμενο για συνομιλία και ευγένεια θα είναι σαν ένα αυτοβιογραφικό σου κείμενο, εφόσον όντως, μαζί με τη λογιότητα σε διακρίνει και μια φοβερή ευγένεια που φαίνεται και στο γράψιμό σου αλλά και στις κατ'ιδίαν συνομιλίες μας...
εύχομαι όλα για σένα να είναι καλά, όπως και για τους γύρω σου!
με πολλήν αγάπη,
ελένη
η προς το παρόν μονοπόδαρη:)
Σάββατο, Απρίλιος 26, 2008 9:03:00 πμ

Zazula είπε...

Κατ' αρχάς "χρόνια πολλά", φίλτατε Dr Moshe, και ένα μεγάλο ευχαριστώ που εν μέσω εορτών σεις επιλέξατε να καταπιαστείτε μ' ένα τόσο χρήσιμο θέμα και να μας διαφωτίσετε γι' άλλη μια φορά με το γνωστό σας προσωπικό, και εξόχως ευγενή, τρόπο. Ως συνήθως, έχετε σμιλέψει την κάθε λέξη με απερίγραπτη ενδελέχεια. Δύσκολο έως άτοπο να προσθέσει κανείς κάτι άξιο λόγου μετά απ' όλα αυτά, αλλά ας επιχειρήσω να τιμήσω το "συν" στη "συνομιλία".

Κατ' εμέ η επικοινωνία είναι μία άσκηση κατοπτρισμού - το τι εκπέμπουμε προς το άτομο που έχουμε απέναντί μας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το είδος της συμπεριφοράς, από αυτό το άτομο, της οποίας θα καταστούμε κι εμείς με τη σειρά μας δέκτες. Και σε αυτό το εγγενές ανθρώπινο χαρακτηριστικό που πολλές φορές κατισχύει της καλής ανατροφής (ή της έλλειψής της) -να φερόμαστε δηλαδή στους άλλους όπως μας φέρονται κι εκείνοι (και κατ' επέκταση να καταλήγουμε να τους μιλούμε οργισμένα ή απαξιωτικά χωρίς τούτο να ήταν εξ αρχής η πρόθεσή μας, ή κι απ' την άλλη να μαλακώνουμε ενώ αρχικά θέλαμε να βουτήξουμε τον άλλο απ' το λαιμό)- έρχεται η γνήσια ευγένεια και γίνεται ο μόνος σύμμαχός μας που μετά βεβαιότητας διασφαλίζει (πλην ελαχίστων, ακραίων περιπτώσεων) ότι η επικοινωνία θα ολοκληρωθεί με τον ομαλότερο, τον πιο ανθρώπινο τρόπο: με αλληλοσεβασμό και αλληλοκατανόηση. Ότι, σαν ένα είδος λιπαντικού των προσωπικοτήτων και των ιδιοσυγκρασιών, θα εξομαλύνει τις τραχιές επιφάνειες του καθενός και θα προαγάγει την αποτελεσματική και επωφελή επικοινωνία. Ότι, σαν καταλυτικός μετατροπέας των εγκεφαλικών ρύπων που λέγονται προκαταλήψεις και εγωκεντρισμοί, θα ξεκαθαρίσει το τοπίο και θα επιτρέψει την απρόσκοπτη και αποδοτική ανταλλαγή απόψεων και ιδεών.

Γράφετε ότι "συχνά στις συζητήσεις κυριαρχεί ο πιο εκδηλωτικός, όχι ο πιο αξιόλογος". Μα και οι τενεκέδες που κάνουν τον περισσότερο θόρυβο είναι εκείνοι που είναι κενοί περιεχομένου, όχι οι γεμάτοι! Ας μη μετρούμε, λοιπόν, τον προσωπικό μας αντίκτυπο σε νοερά ντεσιμπέλ, διότι δεν είναι αυτό το πραγματικό μέτρο της ουσιώδους αξίας (όπως κι η τηλεθέαση δεν αποτελεί μέτρο τού πόσο καλή είναι μία εκπομπή).

Χαίρομαι που τονίζετε σε όλο το κείμενό σας ότι "μόνο ο γνήσιος σεβασμός και το πραγματικό ενδιαφέρον θα εμφυσήσουν σε όλα τα παραπάνω ζωτική πνοή". Όπως και σε όλα τα πράγματα που έχουν σημασία στη ζωή, έτσι και η ευγένεια δεν είναι ζήτημα τακτικών, "κόλπων" και γρήγορων/εύκολων λύσεων. Εάν δεν εδράζεται γερά σε γνήσια συναισθήματα και δεν εκπορεύεται από αυτά και μόνον, τότε δεν είναι παρά ένα σαθρό φτιασίδωμα. Η ευγένεια που κατακτά, όπως ακριβώς κι ο Ήλιος στον αισώπειο μύθο του Ήλιου και του Βοριά, με ήπιο και ακαταμάχητα γλυκό τρόπο τους πάντες, είναι το γνήσιο τέκνο της καλοσύνης και του ενδιαφέροντος προς το συνάνθρωπο. Είναι κατάκτηση σημαντικότατη της ανθρώπινης ψυχής, και συνάμα το στολίδι της.

scalidi είπε...

Τείνω να ταυτίσω την ευγένεια με την ειλικρίνεια πια σε μια συνομιλία. Θεωρώ απέραντα ευγενή αυτόν που είναι ειλικρινής και τα λόγια του επιβεβαιώνονται από τις πράξεις του.

Φοβάμαι ότι παρεξηγούμαι συχνά στις συζητήσεις, καθώς η δυνατή εκ φύσεως φωνή μου εκλαμβάνεται κάποτε ως επιθετικότητα.
Οι δε ερωτήσεις στις οποίες καταφεύγω, εκείνες κι αν παρεξηγούνται από μερικούς, γιατί παραείναι "εκμαιευτικές" και ο άλλος δεν θέλει να αποκαλύψει ούτε τις σκέψεις του ούτε την αλήθεια του, παρά αποζητά να κρυφτεί πίσω από ψεύτικες τυπικές κουβεντούλες. Εκεί είναι το σημείο που αποσύρομαι από τη συνομιλία και ακούω καρτερικά τη μονομερή ομιλία του απέναντι.
Έχω και μία πρόταση: να γράψετε κάποτε για τη χρησιμότητα των δελτίων καιρού στις καθημερινές μας συναστροφές. Πόσες ανούσιες τέτοιες κουβέντες λαμβάνουν χώρα είτε από αμηχανία είτε από αδυναμία να ειπωθεί κάτι άλλο... Πραγματικά πρόκειται για σωσίβιες λέμβους. Εξασκώ το τελευταίο διάστημα ιδιαίτερα την τέχνη αυτή, κατ' ανάγκη... :)

Το απόλαυσα το κείμενό σας και πολύ το χάρηκα. Καλό μήνα!
(Και λίγα γράφω απ' αυτά που με έκανε να σκεφτώ το κείμενο)

Αθήναιος είπε...

Η συνομιλία χρειάζεται άσκηση, coaching το λέμε στην επικοινωνία αυτή τη διαδικασία στην οποία υποβάλλουμε τους πελάτες μας.

Έχω παρατηρήσει όμως το εξής ενδιαφέρον. Σπάνια, άτομα καλλιεργημένα έχουν άσχημη φωνή και έχω και ένα ακραίο παράδειγμα. Γνώριζα κάποιον που είχε γεννηθεί στην Ελλάδα αλλά έφυγε μικρός για την Αμερική όπου σπούδασε πολύ και καλά. Η φωνή του όταν μίλαγε ελληνικά καθημερινά ήταν αντιπαθητική αλλά όταν μιλούσε Αγγλικά τα οποία μιλούσε θαυμάσια μεταμορφωνόταν.

Θα μου πείτε, γράφτηκε πετυχημένο έργο και γυρίστηκε εξαιρετικά δημοφιλής ταινία γύρω από αυτό αλλά ο προφέσορ Χίγκινς ισχυριζόταν ότι η εκφορά του λόγου είναι δηλωτική της τάξης ( σαφώς είναι) δεν έλεγα κάτι για τη χροιά της φωνής...

Dr Moshe είπε...

@Αγαπητέ Ζ.,

Ευχαριστώ θερμά για την ποιοτική συμβολή σας. Νομίζω ότι αποτυπώνει την ουσία όλων αυτών των σκόρπιων σκέψεων, που προσπάθησα να συμμαζέψω με την ελπίδα να γίνουν κείμενο.

Συμφωνώ ότι εν πολλοίς η συνομιλία είναι άσκηση κατοπτρισμού, όπως ωραία το διατυπώνετε· αυτό έχει μελετηθεί και αντανακλάται τόσο στις λεξιλογικές όσο και στις συντακτικές επιλογές. Για να μη μακρηγορήσω και εκτρέψω την προσοχή από το σχόλιό σας, θα πω μόνον αυτό: ο τρόπος με τον οποίο κάποιος αντιδρά υπό πίεση φανερώνει σε μεγάλο βαθμό τι προσδοκά από τη συνομιλία.

@Αγαπητή μου Σταυρούλα,

Σας είμαι ευγνώμων για τις παρατηρήσεις σας και με τιμά ότι είχατε την καλοσύνη να συστήσετε το άρθρο προς ανάγνωση.

Η ειλικρίνεια είναι ηθική αρετή και χαίρομαι που ανεβάσατε τον πήχυ τής επικοινωνίας σε αυτό το ύψος. Σας ευχαριστώ.

@Αγαπητή μου Βίβιαν,

Ευχαριστώ για το σχόλιο. Συμφωνώ ότι απαιτείται καθοδήγηση για τον χειρισμό των ποικίλων πράξεων ομιλίας που περιλαμβάνονται στη συζήτηση.

Προεκτείνοντας την παρατήρησή σας, στο κείμενό μου διατυπώνω την άποψη ότι η τέχνη τής συνομιλίας δεν είναι μηχανισμός για να κερδίσουμε ή να αποκομίσουμε κάτι, αλλά πεδίο ανταλλαγής συναισθημάτων και σκέψεων, στο οποίο εύχομαι να έχουμε πάντοτε κάτι θετικό να συνεισφέρουμε. Αυτό εξαρτάται από την προσωπική μας συγκρότηση και από τις ιδιότητες που καλλιεργούμε.

Θερμές ευχαριστίες προς όλους τους αναγνώστες για τα σχόλια και τα ηλ. μηνύματα.

Ανώνυμος είπε...

Πολύ ενδιαφέρον. Ομολογώ πως αγνοούσα το pedigree του πληθυντικού και μάλιστα σναρωτιώμουν τις προάλλες γιατί δεν θυμόμουν πληθυντικό στα αρχαία που μας μάθανε στο σχολείο.

Ανώνυμος είπε...

Eννοώ τον πληθυντικό ευγενέιας (και όχι τον πληθυντικό εν γένει :-)

scalidi είπε...

Ακόμη περισσότερο με χαροποιεί η αφιέρωση του κειμένου... Δίνει μια άλλη "επιβεβαίωση", αυτή της πραγματικότητας εκτός του χαρτιού και της οθόνης. :)
Έτσι κι αλλιώς θα είναι περήφανοι για σας.

Dr Moshe είπε...

@Αγαπητέ Σπύρο, ευχαριστώ θερμά για το ενδιαφέρον σας.

Αν νομίζετε ότι το θέμα αξίζει περισσότερο χρόνο, μπορείτε να δείτε τον συλλογικό τόμο που επιμελήθηκε ο Richard Watts, Politeness in Language (2006, Mouton de Gruyter). Μερικά άρθρα ασχολούνται με την ιστορική διαδρομή τού ευγενικού λόγου και πιστεύω ότι θα σας ελκύσουν.

@Αγαπητή μου Σταυρούλα,

Σας ευχαριστώ από καρδιάς για τα ευγενικά σχόλια και την προσοχή σας. Εύχομαι αυτά τα χαρακτηριστικά σας να έχουν πάντοτε την ανταπόκριση που τους αξίζει.

Unknown είπε...

Βρίσκω εξαιρετικά πετυχημένο το παράδειγμα της οδήγησης. Μου έφερε στο μυαλό και άλλους κανόνες συζήτησης:
-μην τρέχετε
-τηρείτε τις αποστάσεις
-μη μπαίνετε σε αδιέξοδα
-μην παραβιάζετε τα απαγορευτικά
-σταματήστε στα στοπ κ.ο.κ.

Έχω μείνει όμως με ένα ερωτηματικό... Μερικές φορές βέβαια μπορεί να οδηγούμε γιατί μας αρέσει η βόλτα με το αυτοκίνητο, αλλά συνήθως παίρνουμε το αμάξι όταν θέλουμε να φτάσουμε κάπου, όταν έχουμε έναν προορισμό. Αναρωτιέμαι λοιπόν: Τί γίνεται στην περίπτωση που δύο αυτοκίνητα με αντίθετη κατεύθυνση συναντιούνται σε ένα στενό δρομάκι; Μερικές φορές δεν υπάρχει παρακαμπτήρια οδός και αν θέλουμε να φτάσουμε στον προορισμό μας δεν είναι λύση ούτε η οπισθοπορία... Τι απομένει;
Μήπως -αν είναι πιο σημαντικός ο προορισμός μας από το όχημά μας- θα πρέπει τελικά να εμπλακούμε σε μετωπική σύγκρουση; Και εμείς που δεν επιθυμούμε τη σύγκρουση, είμαστε ίσως δειλοί ή εξαρτημένοι από το αυτοκίνητό μας;

(Ε, μην τυχόν και το γρατσουνίσουμε... καινούριο αμάξι!)

Unknown είπε...

Αγαπητή μου Ευγενία,

Ευχαριστώ θερμά για το εύστροφο σχόλιο και το αξιόλογο ερώτημα.

Η μετωπική σύγκρουση και η διένεξη που οδηγεί σε έκρηξη θυμού έχουν πράγματι κάτι κοινό: απαιτούν τη συμμετοχή δύο τουλάχιστον μερών. It takes two to dance, after all... Η τέχνη τής συνομιλίας, αν την εγκολπωθούμε, μπορεί να μας αποτρέψει από την κακή επιλογή που είναι η διαμάχη. Όπως στη μετωπική σύγκρουση, η διαμάχη συσσωρεύει ένταση που αποτελείται από το άθροισμα της ορμής και των δύο μερών. Δυστυχώς, το αποτέλεσμα δεν είναι ποτέ η επικοινωνία.

Συνεπώς, αγαπητή μου, η σύγκρουση δεν είναι ποτέ καλή επιλογή. Εννοώ: Μπορούμε να διαφωνήσουμε χωρίς να επιτεθούμε προσωπικά στον συνομιλητή μας με σκοπό να καταρρακώσουμε την αξιοπρέπειά του. Αν αντιμετωπίσουμε τέτοια συμπεριφορά, είναι σοφό να προτιμήσουμε τη σιωπή, εφόσον η ανταλλαγή χαρακτηρισμών ουδέποτε έπεισε τον αντίγνωμο ότι οι απόψεις μας είναι ωφέλιμες.

Η πειθώ δεν ενισχύεται από την ένταση της φωνής ή των επιθετικών λέξεων, αλλά από το βάρος των επιχειρημάτων και από την ικανότητά μας να αποδείξουμε ότι είναι ωφέλιμα τόσο για εμάς όσο και για τον συνομιλητή μας.

Εύχομαι καλή συνέχεια.

Ανώνυμος είπε...

Τα σέβη μου και τα συγχαρητήριά μου. Αν και δεν καταφέρνω πάντα να διατηρώ την ψυχραιμία μου στους (μερικές φορές απίστευτα στρεβλούς) διαδικτυακούς διαλόγους, εν τούτοις στην πράξη (στην πραγματική ομιλία) τηρώ όσα λέτε και τα γνωρίζω διασθητικά.

Πάντως, επειδή είστε έμπειρος και ειδικός, σας προσκαλώ να σχολιάσετε σε νέο ποστ που αφορά τις λέξεις "εθνομηδενισμός" και "εθνισμός", τις οποίες θεώρησα αρκετά τεχνητές:

http://omadeon.wordpress.com/2008/06/10/ethnonihilism/

Dr Moshe είπε...

Σας ευχαριστώ πολύ για το σχόλιο και για την ευγενική πρόσκληση.

Σε σχέση με το ερώτημά σας, παρακαλώ δείτε τη Συναγωγή Νέων Λέξεων του Στεφ. Κουμανούδη (α΄ έκδ. 1900, νέα έκδ. 1998, Αθήνα) στα λήμματα εθνικισμός, εθνικισταί, εθνικότης, εθνισμός (σελ. 325).

Σας ζητώ συγγνώμη που λόγω μεγάλης πίεσης χρόνου δεν θα μπορέσω να συμμετάσχω στη συζήτηση. Ευχαριστώ θερμά.

Costas N. Kouremenos είπε...

Αγαπητέ dr moshe,

με μεγάλη καθυστέρηση διάβασα το άρθρο σας αυτό. Βρήκα πολύ ωραία στοιχεία και σκέψεις, και έχει και πολύ ωραίο ύφος [προτιμώ πάντως το "αυτοκινητιστικός", γιατί το "αυτοκινητικός" με παραπέμπει στην "αυτοκίνηση" παρά στο "αυτοκίνητο", όπως δηλ., κατά τύχη, το ελνστ. επίθετο]. Πάντα όμως με την προϋπόθεση ότι σκοπός της συγκεκριμένης συνομιλίας είναι η αλληλοκατανόηση και η συνύπαρξη, η ενσυναίσθηση [empathy], η αύξηση της "συναισθηματικής νοημοσύνης". Γιατί μια συνομιλία δεν αποσκοπεί αναγκαστικά σε αυτό και δεν έχει εξ ορισμού "καλή", συμβιωτική αποστολή. Συχνά υπηρετεί -και μάλιστα συνειδητά- άλλους σκοπούς. Μπορεί ο σκοπός της να είναι άλλος, π.χ. η κατανίκηση ενός αντιπάλου, το να υιοθετήσει οπωσδήποτε την άποψή μας, η άσκηση ψυχολογικής βίας πάνω του, κλπ. Το υπαινίχθηκε η αναφερθείσα στα δύο αυτοκίνητα που μπαίνουν στον ίδιο στενό δρόμο από αντίθετες κατευθύνσεις. Αν θεωρήσεις ότι "σε παίρνει", μετά από λίγο θα δείξεις τα μπράτσα και το μπόι σου. Αν δεις ότι ο απέναντί σου είναι πιο μπρατσαράς, θα είσαι πιο ευγενικός. Θα υιοθετήσεις δηλαδή, τελικά, την τακτική που θα σε κάνει να πετύχεις τον (κατά βάση μη επικοινωνικακής υφής) στόχο σου με τη μικρότερη δυνατή σπατάλη δυνάμεων.
Επίσης η ευγένεια, ιδίως τα "τεχνικά" της χαρακτηριστικά, μπορεί να είναι δείκτης επίδειξης μορφωτικής ανωτερότητας σε μια συνομιλία. Σε ένα πιο αγροίκο περιβάλλον, μπορεί να εκληφθεί ως "κάλπικη". Για να αποδώσει η "παραχώρηση προτεραιότητας", φερειπείν, τα αναμενόμενα, μάλλον πρέπει οι συνομιλητές να μοιράζονται τις ίδιες συνομιλιακές αξίες, να θεωρούν δηλαδή αυτή την παραχώρηση δείγμα ψυχικής ανωτερότητας και όχι επιχειρηματολογικής πανωλεθρίας. Μια ματιά στα τηλεοπτικά παράθυρα νομίζω αρκεί.

Όσον αφορά τη γένεση του πληθυντικού ευγενείας τον 4ο αι. μ.Χ., γιατί (ερωτηματικό γιατί. Διάολε, πρέπει να λανσάρουμε το ανάποδο ερωτηματικό, όπως οι Ισπανοί! Συχνά προσθέτω το "άραγε" μόνο και μόνο για να φανεί ότι ρωτάω!) έχω την εντύπωση ότι, στα μαθητικά μου χρόνια, είχα συναντήσει πληθυντικό ευγενείας σε επιστολή του Ισοκράτη προς κάποιον από τους μονάρχες του οποίους καλούσε να πάρουν τα ηνία της Ελλάδας;

Συγνώμη, μ' έπιασε η φλυαρία!

Φιλικά
Κώστας Κουρεμένος

Dr Moshe είπε...

Αγαπητέ κ. Κουρεμένε,

Εκτιμώ πάντοτε τη διεισδυτική σας σκέψη και την παρουσία σας στη συζήτηση. Ευχαριστώ για τα σχόλιά σας.

Η ευγένεια, αγαπητέ μου, είναι καθ' αυτήν αρετή, επειδή συνδέεται με τις αρχές τού σεβασμού και της ανιδιοτέλειας. Δεν ετεροκαθορίζεται κρινόμενη από το αποτέλεσμα: δεν εξαρτάται από το αν κατορθώσαμε να πείσουμε, αν ο συνομιλητής ανταποκρίθηκε ευγενικά ή απέτυχε να σταθεί στο ύψος τής συζητήσεως, αν οι προσπάθειές μας αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία. Εν ολίγοις, δεν είναι απλώς στρατηγική ή σύνολο τεχνικών μεθόδων, όπως κατέστησα σαφές στο άρθρο μου. Αν οι ευγενικοί μας τρόποι είναι υποκριτικοί, αυτό θα φανεί αμέσως μόλις συναντήσουμε πίεση και τότε θα αποδειχθούν κάλυμμα του κενού.

Η ευγένεια και η υποχωρητικότητα περιλαμβάνουν την αναγνώριση της παρουσίας και λειτουργίας των άλλων, ακόμη και αυτών με τους οποίους διαφωνούμε. Αντί παρομοιάσουμε τη συνομιλία με αναμέτρηση, είναι σοφότερο να την αντιληφθούμε ως εξισορροπητική αρετή τής επικοινωνίας. Φυσικά, αυτό απαιτεί χρόνο, υπομονή και καλλιέργεια, με έναν λόγο αγωγή. Πρόκειται όμως για πολύτιμη επένδυση δυνάμεων, η οποία θα μας αποζημιώνει σε κάθε επικοινωνιακή μας πράξη.

Ευχαριστώ θερμά για τη συμμετοχή σας.

Υ.Γ. Το επίθ. αυτοκινητικός είναι ο μόνος σωστός σχηματισμός, αν μιλούμε για το αυτοκίνητο, επειδή προέρχεται από τη λ. αυτοκίνητ(ο) και το παραγωγικό τέρμα -ικός, όχι από την αυτοκίνηση.

Focal Point είπε...

Αγαπητέ Dr Moshe,
Βλέπω το κείμενό σου με μικρή καθυστέρηση. Αφορμή στάθηκε η αφαίρεσή του από σύνδεσμο της Βικιπαίδειας στο άρθρο [[Πληθυντικός ευγενείας]], δεδομένου ότι ως γνωστόν αποφεύγουμε τα blog ως πηγές. Παρόλο ότι βρήκα το κείμενο ιδιαίτερα σχετικό και με αρκετές πληροφορίες για το θέμα, προτίμησα να ακολουθήσω τις οδηγίες της Βικιπαίδειας. Φαντάζομαι ότι με καταλαβαίνεις.

Επί της ουσίας όμως: Είσαι από τους ελάχιστους συνομιλητές που με μεγάλη επιτυχία βάζεις σε πράξη τα όσα γράφεις. Μοναδικό πρόβλημα που βλέπω στην εφαρμογή τους είναι ότι ακόμη και με την καλύτερη διάθεση, δεν είναι σίγουρο ότι άλλοι θα είχαμε το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Ομολογώ ότι προσπαθώ ιδιαίτερα να εφαρμόσω αυτά που προτείνεις όσο και όπου μπορώ. Μου λείπει βέβαια το παράδειγμα, όταν έβλεπα να χειρίζεσαι στην πράξη όλα αυτά στη Βικιπαίδεια, κερδίζοντας τον καθένα με τον τρόπο σου. Πάντως δεν εγκαταλείπω την προσπάθεια, ίσως μόνο, που και που να ξεχνιέμαι. Να είσαι καλά. FocalPoint.

Dr Moshe είπε...

Αγαπητέ μου Focal Point,

Σου είμαι ευγνώμων για το τιμητικό σχόλιο και ευχαριστώ που έκανες τον κόπο να διαβάσεις κείμενο τόσο εκτενές. Εκτιμώ ιδιαίτερα τα ευγενικά σου λόγια, αν και είναι βέβαιο ότι με ξεπερνούν. :)

Είναι βαθιά μου πεποίθηση πως, μιλώντας για ευγένεια και τέχνη τής συνομιλίας, αναφερόμαστε ευθέως στην καλλιέργεια της ευαισθησίας και της σύνεσης. Αυτές οι ιδιότητες έχουν βαθιές ρίζες τόσο στον αυτοσεβασμό όσο και στην αναγνώριση της αμοιβαιότητας που συνεπάγεται κάθε συνομιλία. Θα θεωρούσα τον εαυτό μου ευτυχή, αν οι παράμετροι αυτές, που με οδήγησαν να γράψω το άρθρο, παρουσιάζονταν ελκυστικές σε όσο το δυνατόν περισσότερους αναγνώστες...

Ευχαριστώ για την εγκάρδια ανταπόκριση.

Υ.Γ. Εύλογα αφαιρέθηκε ο σύνδεσμος από το άρθρο τής ΒΠ (δεν τον είχα προσθέσει εγώ), σύμφωνα με τους κανόνες τής εγκυκλοπαίδειας. Λυπούμαι ότι από πολύ καιρό έχω οριστικά αποχωρήσει και δεν μπορώ πλέον να συνεισφέρω εκεί.

Ανώνυμος είπε...

Αν κ με καθυστέρηση πάνω από ένα χρόνο διάβασα το άρθρο σου κ σ ευχαριστώ πολύ κ εγώ κ ο μπαμπάς για την αφιέρωση. Είμαστε υπερήφανοι για σένα κ πάντοτε χαιρόμαστε να σε βλέπουμε να προοδεύεις κ να είσαι ευτυχισμένος μαζί με την Ρένα. Όσο για το άρθρο σου σχετικά με την τέχνη της συνομιλίας , η αλήθεια είναι ότι όλοι χρειαζόμαστε μαθήματα κ άλλωστε γι αυτό εκπαιδευόμαστε ακόμη κ τώρα κ παρά τα 63 μου χρόνια ακόμα μαθαίνω.
Με χαρά παρατηρώ ότι το άρθρο σου χαίρει αποδοχής πλήθους σχολιαστών ,πράγμα που σημαίνει ότι η επένδυση τόσων χρόνων μάθησης αξιοποιήθηκε στο έπακρο.


Με αγάπη
Η μητέρα σου